Ýurdumyzyň bilim-ylym ulgamynda innowasion tehnologiýalar we ylmy çözgütler önümçilige ornaşdyrylýar. Häzirki döwürde kompýuteriň mümkinçiliklerinden ähli pudaklarda giňden peýdalanylýar. Ylmyň ösmegi, intellektual şahsyýetiň kemala gelmegi üçin kompýuter tehnologiýalarynyň wezipesi örän uludyr.Bilimde öňe gitmek ýa-da bilimiňi düýpgöter üýtgetmegiň esasyny düzýän programmirleme dilini özleşdirmek ösüşiň iň belent sepgidine alyp barýar. Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe kompýuter tehnologiýasynyň soňky gazananlaryny durmuşa geçirmek boýunça ägirt uly işler alnyp barylýar. Her bir pudaga degişli ýokary derejeli wezipeler öňde goýulýar. Şol wezipeleri üstünlikli çözmek üçin diňe bir täze tehnologiýalar ýeterlikli bolman, eýsem şol tehnologiýalary ulanyp biljek ýokary derejeli hünärmenler hem zerurdyr. Ýokary derejeli hünärmenlere programmirleme dillerini öwretmek hem wajyp meseledir. Programmirleme dili – kompýuter tehnikasynyň programmirleme dillerini bize gerekli bolan funksiýany ulanylýan programmirlemäniň öz dilinde düşündirmekdir. Her diliň özüne mahsus ýazylyş düzgüni we kodlary bardyr. Öwrenilmeli iň meşhur programmirleme dilleri: 1. Python Python häzirki wagtda iň köp ulanylýan programmirleme dilleriniň biridir. Giňişleýin goldaw modullary we jemgyýeti ösdürmek, web hyzmatlary, ulanyjy üçin amatly maglumat gurluşlary bolan programmirleme dilidir. Python, esasan, Blender, Inkscape we Autodesk ýaly 2D şekillendiriş we 3D animasiýa paketlerini döretmek üçin ulanylýar. Python, FreeCAD we Abacus ýaly ylmy we hasaplaýyş programmalary, şeýle hem YouTube, Quora, Pinterest we Instagram ýaly meşhur web sahypalary tarapyndan ulanylýar. 2. Java Java häzirki wagtda ulanylýan, köpçülik tarapyndan iň köp talap edilýän kompýuter programmirleme dilleriniň biridir. “Oracle Corporation”-yň eýeçiligindäki bu umumy maksatly programmirleme dili. Häzirki wagtda Java-da düzülen programmalary işleýän 3 milliarddan gowrak enjam bar. 3. Kotlin Kotlin, 2011-nji ýylda JetBrains tarapyndan Kotlin taslamasy hökmünde ilkinji gezek işlenip düzülen, umumy maksatly programmirleme dilidir. Ilkinji görnüşi 2016-njy ýylda resmi ýagdaýda çykdy. 4. Swift Birnäçe ýyl ozal Swift meşhur programmirleme dilleriniň aýlyk TIOBE indeksinde ilkinji onluga girdi. “Apple” kompaniýasy 2014-nji ýylda Linux we Mac programmalary üçin Swift-i döretdi. Açyk çeşmeli programmirleme dilini aňsat öwrenýän Swift, programmirleme dilinden Obýektiw-C-den başlap hemme zady goldaýar. “Swift” beýleki programmirleme dillerinden has az kodlaşdyrmak endiklerini talap edýär. 5. C # Microsoft tarapyndan işlenip düzülen C#, 2000-nji ýyllarda obýekte gönükdirilen programmirleme düşünjelerini goldamak bilen meşhurlyk gazandy. Ol .NET çarçuwasy üçin iň güýçli programmirleme dillerinden biridir. C# döredijisi Anders Heýlsberg diliň Java-dan has C++ meňzeşdigini nygtaýar. 6. C we C++ C dili giňden ulanylýan programmirleme dili bolup ol C#, Java we JavaScript ýaly beýleki programmirleme dilleriniň başlangyjydyr. C++ C-iň ösen görnüşidir. Iki dil hem kompýuter biliminde we programmirlemede giňden ulanylýar. 7. Go Go 2007-nji ýylda API-ler we web programmalary üçin Google tarapyndan işlenilip düzüldi. Go, ýönekeýligi, köp ýadroly we torly ulgamlary we uly kod bazalaryny dolandyrmak ukyby sebäpli soňky döwürde iň çalt ösýän programma dilleriniň birine öwrüldi. “Golang” diýlip hem atlandyrylýan Go, uly taslamalarda işleýän programmistleriň isleglerini kanagatlandyrmak üçin döredildi. Go, çeýeligi we öndürijiligi bilen maglumatlar alymlarynyň arasynda meşhurlyk gazandy. 8. PHP PHP 1990-njy ýylda döredilen açyk çeşme programmirleme dilidir. Web ýasaýjylar “Facebook” we “Yahoo” ýaly web sahypalaryny döretmäge ulanylýandygy üçin PHP-ni öwrenmegi zerur hasaplaýarlar. 9. Matlab “Matlab” “MathWorks”-yň eýeçiligindäki programma dili bolup, 1980-nji ýyllaryň ortalarynda çykdy. Alymlar we inženerler ulanmak üçin ýörite düzülen programmadyr. Olar Matlab-dan maşyn öwrenmek we çuňňur öwreniş programmalary gurmak üçin ulanýarlar. Matlab esasly programma ulanyjylara maglumatlary seljermäge, algoritmleri gurmaga, şekilleri gaýtadan işlemäge we gözlegleri tassyklamaga mümkinçilik berýär. 10. Ruby Öwrenmek üçin has ýönekeý bir dil bilen başlamak isleseňiz, Rubini size kömek eder. 1990-njy ýyllarda işlenip düzülen, prosessual we funksional programmirleme belliklerini goldaýar. Ruby-da ýerine ýetirilen web programmalarynyň biri Ruby on Rails (“RoR”). “Ruby” döredijiler ony ýazmagyň aňsat dili we zerur bolan gysga wagtlyk okuw üçin hödürlediler. Bu aýratynlyklar, “Ruby” döredijileriniň köp jemlenmegine we täze döredilenleriň arasynda dile bolan gyzyklanmanyň artmagyna sebäp boldy. Ýurdumyzda bilim bermegiň ähli baskançaklary elektron bilim maglumatlary bilen üpjün edilýär. Sanly serişdeleriň ulanylyş mümkinçiligi yzygiderli giňeldilýär. Bilim edaralarynda ýaşlara berilýän bilimiň mazmuny baýlaşdyrylýar. Elektron maglumatlar çeşmesine birikmegiň elýeterligi ýaşlaryň döwrebap bilim almagyna hem-de kämilleşmegine oňyn täsirini ýetirýär. Ýurdumyzyň ähli ýokary okuw mekdeplerinde bilim portalyny doly ornaşdyrmak üstünikli amal edildi. Bu işler durmuşa doly ornaşdyrylyp, okamak üçin sarp edilýän wagt ep-esli tygşytlanyldy, şonuň ýaly-da bilimiň hili ýokarlandyryldy. Ýurdumyzyň geljegi bolan ýaş nesliň döwrebap bilim-terbiýe almagy, sagdyn we ruhubelent nesliň kemala gelmegi barada yzygiderli alada edýän, dünýä ýüzünde ynsanperwer ýörelgeleri giňden dabaralandyryp, ýurdumyzy bedew bady bilen öňe alyp barýan Gahryman Arkadagymyzyň jany sag, ömri uzak bolsun!
Şaberdi GYLYÇTAGANOW
Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň
Maglumat tehnologiýalarynyň programma üpjünçiligi kafedrasynyň mugallymy